Bir franchise satın almak, sıfırdan yeni bir iş kurmak istemeyen müstakbel bir girişimci için harika bir hamle olabilir. Markalaşmadan fiyatlandırmaya ve pazarlamaya kadar her düzeyde çalışan bir model edinmenize olanak sağlayan franchise sistemi, özellikle büyük işletmelerin sağladıkları olanaklardan faydalanarak sağlam bir adım atmanızın önünü açacaktır.
Diğer taraftan başarılı bir girişimciyseniz ve artık büyüme zamanınızın geldiğini düşünüyorsanız franchisor olabilir, hem yeni girişimcilerin markanızın gücünden yararlanmasını sağlayabilir hem şirketiniz için etkin bir büyüme stratejisi oluşturabilirsiniz.
Franchising Nedir?
Franchising birbirinden bağımsız iki taraf arasında imzalanan bir sözleşme ile bir ürün ya da hizmetin imtiyaz hakkına sahip olan tarafın, imtiyaz hakkını belirli süre ve koşullar dahilinde ikinci tarafa vermesidir. Bu imtiyaz hakkı beraberinde yönetim, organizasyon ve pazarlamaya dair bilgi birikiminin aktarılmasını da içerir.
Franchising sisteminin tarihi 1800’lü yılların ikinci yarısına uzanır. Singer Dikiş Makineleri Şirketi’nin 1863 yılında oluşturduğu dağıtım sistemi ilk franchising örneği olarak kabul edilir. 1888’de General Motors, 1902’de ilaç şirketi Recall tarafından da uygulanan sistem asıl çıkışını 1950’li yılların sonunda yaşamış ve zamanla girişimcilik ekosisteminin önemli bir parçası haline gelmiştir. Türkiye’deki ilk franchising uygulamaları ise 80’li yılların ikinci yarısında uluslararası fast-food zincirleri ile başladı. Günümüzde başta gıda olmak üzere, giyim, kozmetik, kuru temizleme, otomobil kiralama, bilgisayar, oto servis ürünleri gibi 60’tan fazla iş kolunda franchising verilmektedir.
Franchising Sisteminin Avantajları Nelerdir?
- Tanınmış bir marka adı, kanıtlanmış iş sistemi, pazarda gücünü ispat etmiş ürün veya hizmetlerle iş kurmak başarılı olma şansını artırır.
- Marka, fikir ve çalışma tekniklerine hazır bir şekilde sahip olmak yeni bir iş kurmak için harcamanız gereken enerji ve zamandan tasarruf sağlar.
- Franchisor’un sektördeki itibarı ve satın alma gücü işletmelere belirgin bir avantaj sağlar. Böylece küçük girişimcilerin büyük işletmelerle rekabet etmesinin önünü açar.
- Bir franchise işletmesi, franchisor’un hem idari hem de pazarlama alanlarında sunduğu “know-how” ve verdiği eğitim ile daha hızlı büyüme ivmesi yakalar.
- Güçlü ve tanınmış bir franchising sistemine dahil olmak finansman kaynaklarına erişiminizi de olumlu etkiler.
- Franchisor, franchise işletmelerinin kârlılıklarını korumaları için belirli bir bölge içinde nüfus ve yüzölçümüne göre sınırlı sayıda imtiyaz hakkı verir. Bölge koruması genç bir işletme için önemli bir avantajdır.
Franchising Sisteminde Taraflar
Franchising sistemi iki bağımsız tarafa sahiptir:
Franchisor; bir ürüne, hizmete veya bilgi birikimine sahip olan, bunlara ait oluşturduğu marka ya da ticari ismin satış, dağıtım ya da işletme imtiyazını belirli bir süre, bedel ve koşullar karşılığında farklı bir işletmeye veren taraftır.
Franchisee; franchisor’un ticari adını/markasını, mesleki tecrübesini, sektörel bilgi birikimini, sistemini ve diğer sınai/fikri mülkiyet haklarının kullanımını belirli bir süre, bedel ve koşullar karşılığında üstlenen taraf demektir.
Franchising Türleri
Ulusal Franchising
Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içinde yapılıyorsa Ulusal Franchising olarak adlandırılır.
Uluslararası Franchising
Sözleşmenin iki ayrı ülke arasında yapılması durumunda gerçekleşen franchising türüdür. Uluslararası Franchising, markaların uluslararası alanda büyümesinin önünü açan bir sistemdir.
Ürün Temelli Franchising
İmtiyaz sahibinin (Franchisor), imtiyaz kullanan şirkete (Franchisee) belli bir coğrafi alan içinde kendi ürünlerini satma hakkını verdiği franchising yöntemidir. Franchisee başka bir ürünün satışını ve dağıtımını yapamaz.
Marka Temelli Franchising
Ticari markadan yararlanmayı sağlayan franchising türüdür. Franchisee, sözleşmede hatları net olarak çizilen standartlara uymakla ve markanın itibarını zedeleyen işlemlerden kaçınmakla yükümlüdür.
İşletme Sistemi Franchising
İşletme Sistemi Franchising sadece ürün, servis, marka alanında değil bütün işletme sistemi, üretim ve pazarlama alanlarını da kapsayan bir iş birliği fırsatı sunar. Bu sistemde belli hizmetleri sunan perakendeciler sistemlerini sıkı bir denetim mekanizması ile franchise alan tarafa öğretir ve destek verirler. Bunun karşılığında periyodik ödeme alırlar.
İkili Franchising
Birbirini destekleyen iki farklı işin aynı yerde ve eş zamanlı olarak yürütülmesine olanak sağlayan franchising türüdür.
Franchising ile Bayilik Arasındaki Farklar Nelerdir?
- Bayilik, üreticiden aldığını tüketiciye satan aracı kurumdur. Bir bayi hizmet kategorisine göre farklı markalarla bayilik anlaşması yapabilir, işyerini kendi ismi ile açar. Franchisee ise yaptığı sözleşme ise bir markanın isim hakkını satın alan, onun ürettiği mal ve hizmetleri satan yatırımcıdır.
- Franchisee markayı kullanmak, ürün ve hizmetleri satmak için franchisor’a hem başlangıçta hem de sözleşmesi devam ettiği sürece anlaşmayla belirlenen bir bedel öder. Bayiler ise genellikle ürün kotası ile çalışır, cirodan pay ödemezler.
- Bir franchisee ana firma tarafından belirlenen standartlara uygun mekân oluşturmak zorundadır. Dekorasyon, renk kullanımı, tabela kriterleri bellidir. Bayilik sistemi için böyle bir gereklilik yoktur.
- Franchising sisteminde yapılacak reklam, tanıtım çalışmaları için pay ödemeniz gerekebilir. Bayilik sisteminde böyle bir talep yoktur.
- Franchising sisteminde yapılması gereken her şey önceden kurallarla belirlenmiştir. Franchisor size bu konuda bütün bilgi birikimi aktarır. Bu bilgi birikimi, yatırımınızı kârlılığa dönüştürme yolunda önemli bir fark yaratır. Bu açıdan bakıldığında bayiler, bayisi oldukları markalardan belli bir destek alsalar da pazarlama taktikleri geliştirme gibi pek çok alanda kendi kabiliyetleri ile hareket ederler.
İyi Bir Franchisor Hangi Özelliklere Sahip Olmalıdır?
- Franchisor’un öncelikli amacı isim hakkı satarak kısa vadede hızlı yayılmak değil, mal ve hizmetlerini satacak güvenilir bir ağ oluşturarak işletmelerin gelirinden pay almak olmalıdır. Bu yaklaşım uzun vadeli ve birlikte kazanmaya odaklı bir çalışma modeli olması açısından önemlidir.
- Bir franchisor’un en önemli ve öncelikli satış kanalı franchisee’leri olmalıdır.
- Franchisor pazarlama çalışmalarına önem vermeli, farklı kanallar kullanarak franchisee’lerinin satışlarını destekleyecek tanıtım çalışmaları yapmalıdır.
- Franchisor firma yeterli eğitim, sürekli destek ve etkili bir pazarlama çalışması sunmalıdır.
- Sistemin sağlıklı ve kazançlı bir şekilde yürümesi için her iki taraf da satış ve maliyetler konusunda şeffaf bir yaklaşım belirlemelidir. Özellikle başlangıç aşamasında franchisor tarafından verilerin doğru paylaşılması yatırımın geleceği için önemlidir.
Bir Franchising Satın Almadan Önce Dikkat Etmeniz Gereken Şeyler
Kendinizi iyi tanıyın.
Kişilik özelliklerinizin ve iş yapma modelinizin franchising sistemine ya da franchising satın almak istediğiniz alana uygun olup olmadığını değerlendirin. Franchising düzenlenmiş bir sistem içinde çalışmayı, yaratıcı değil uygulayıcı olmanızı gerektiren bir iş modelidir. Karakterinizin işinize yansımasını, yaratıcılığınızı özgürce kullanmayı düşünüyorsanız franchising sistemi size uygun olmayabilir.
Franchising sistemini inceleyin.
Franchising sisteminin ne olduğu, nasıl işlediği hakkında çok sayıda içeriğe ve eğitime rahatlıkla ulaşabilirsiniz. Başlangıç noktası olarak size Ulusal Franchising Derneği’nin (UFRAD) internet sitesini önerebiliriz. Sitede hem franchising hakkında detaylı bilgilere ulaşabilir hem de derneğin düzenlemiş olduğu etkinlikleri ve webinarları takip edebilirsiniz.
Bütçenizi iyi planlayın.
Yatırım bütçenizi hesaplarken; franchisee olmak için gereken franchise ücreti, ekipman maliyetleri gibi minimum gereksinimlerin ötesine de bakmayı ihmal etmeyin. Müşterilerinizin konumunuzu keşfetmesi, işletmenizin kazanç elde eder hale gelmesi için gereken süreyi mutlaka hesaba katın. İyi bir maliyet/fayda analizi yapmak, yatırım maliyetinizin dışında birkaç aylık işletme giderlerinizi ve yaşam masraflarınızı karşılayacak bir sermayeye sahip olmak sizi endişeye kapılmaktan kurtaracaktır.
Diğer Franchisee'lerle konuşun.
Daha önce franchise satın almış ve halihazırda işlerini devam ettiren kişilerle iletişime geçerek onların tecrübelerinden yararlanın. Özellikle yatırım yapmak istediğiniz alandaki franchise işletmelerinden sistemin avantajlarını ve dezavantajlarını, merkezden aldıkları desteği, personel yönetimi ile ilgili detayları, öngörmedikleri gelişmeleri, başarılı ya da başarısız olmalarına neden olan faktörleri öğrenin.
Profesyonel yardım almaktan çekinmeyin.
Muhasebe bilginiz varsa, bilanço okumakta kendinizi rahat hissediyorsanız, geçmişte sigortacılık deneyiminiz varsa ya da yasal sözleşmeler hakkında deneyim sahibiyseniz bir muhasebeciye, sigorta acentesine ya da avukata ihtiyacınız olmayabilir. Ancak bu tecrübelere sahip değilseniz sözleşmeniz için bir avukatla ya da finansal yol haritanızı çizmenize yardımcı olacak bir danışmanla ve mutlaka iyi bir muhasebeci ile çalışmanız işletmenizin geleceği açısından son derece faydalı olacaktır.
