Facebook, Instagram, Twitter, Google, Airbnb, Uber… Hemen hepsi hayatımızın ayrılmaz parçaları haline gelen bu girişimler melek yatırımcılar olmasaydı belki de daha başlangıç aşamasında yok olup gideceklerdi. Her büyük proje bir fikir kıvılcımı ile başlar. Fikir kıvılcımlarını gelecek vizyonu olan, kârlı iş fikirleri haline getirmek ise finansal destek gerektirir. Çoğu genç girişimcinin zorlandığı bu noktada devreye giren melek yatırımcılar, gelecek vaat eden projelerin ilk adımlarını atmalarının ve büyümeleri için gerekli olan girişimci sermayesi toplama aşamasına gelmelerinin önünü açıyor. Bu yazıda melek yatırımcılar hakkında merak ettiklerinizi bir araya getirdik.
Bireysel olarak sahip olduğumuz bu becerinin, aile yaşamından başlayarak toplumun genelini olumlu etkileyecek bir kazanım olduğunu söylemek hiç de iddialı bir yaklaşım olmaz. Gelirlerimiz, birikimlerimiz ve yatırımlarımızla ilgili konularda daha akıllıca kararlar almamız ya da hatalar yapmamız ise finansal okuryazarlık düzeyimizle ilgilidir. Finansal okuryazarlık dünyanın her yerinde üzerinde çok çalışma yapılmış, eğitim programları hazırlanmış bir konu. Gelin biz de bu önemli konuya biraz daha yakından bakalım!
Melek Yatırımcı Nedir?
Melek yatırımcı; büyüme potansiyeli olan ancak finansal desteğe ihtiyacı olan küçük girişimler ve start-up’lara belli oranda mülkiyet sermayesi karşılığında yatırım yaparak fon sağlayan, yüksek net varlığa sahip olan, sağladığı maddi desteğin yanı sıra bilgi ve tecrübeleriyle girişimin başarıya ulaşması için destek olan bireysel yatırımcılara verilen isimdir.
Melek yatırımcılar girişimcilik ekosisteminin çok önemli bir parçasıdır. Dünyada ve Türkiye’de pek çok fikrin hayata geçmesi melek yatırımcıların sağladıkları fonlarla gerçekleşmektedir. Bu fonlar tek seferlik olabildiği gibi erken aşamalarındaki bir girişimin gelişimini hızlandırmak adına düzenli ve sürekli de olabilir. Tek seferlik finansal destekler genellikle girişimcilerin yakın çevresi ve aileleri tarafından sağlanır.
Melek Yatırımcı Adı Nereden Geliyor?
Bir fikre finansal kaynak sağlayarak yatırım yapmak, bilgi ve tecrübeleri aktarmak belli bir sistem ya da isme gerek duymadan tarih boyunca uygulanmış bir destek mekanizmasıdır.
Bireysel yatırım yapan yatırımcıların “melek” olarak adlandırılması ise yakın bir geçmişe, maddi sıkıntılar nedeniyle kapanmak üzere olan Broadway tiyatrolarına parasal destek sağlayan zenginlere dayanıyor. “Melek yatırımcı” kavramının literatüre girmesi ise New Hampshire Üniversitesi Finans bölümü profesörlerinden William E. Wetzel sayesinde olmuş. Wetzel, girişimcilik ve finansman modelleri üzerine yaptığı bir araştırmada gelir beklentisi dışında farklı motivasyonları olan bu yatırımcı modelini “melek yatırımcı” olarak adlandırmış.
Terim ABD’de “melek yatırımcı” olarak kabul görürken, Avrupa’da genellikle “iş melekleri” olarak kullanılıyor. Türkiye’de ise sistemin kurumsallaşması ile birlikte “Bireysel Katılım Yatırımcısı” olarak tanımlanıyor.
Melek Yatırımcıların Özellikleri
- Melek yatırımcılar genellikle başlangıç aşamasında olan, kurumsal yatırımcılardan destek almakta zorlanan, yenilikçi firmaları ve kişileri desteklerler.
- Gelir durumumuz ne olursa olsun hepimiz finansal kararlar vermek, seçimler yapmak zorunda kalırız. Sevdiğimiz ayakkabıyı almak için para biriktirmek ya da kredi kartı ile satın almak bile bir finansal tercihtir. Finansal okuryazar olmak, gelir-gider dengemizi korumak için yaşam standartlarımızı kısa ve uzun vadeli etkileyen kararları daha doğru almamızı sağlar.
- Melek yatırımcılar hem bireysel olarak hem de farklı melek yatırımcılarla bir araya gelerek grup halinde hareket edebilme esnekliğine sahiptir. Melek yatırımcı sayısının artması daha yüksek değerde finansman sağlanmasının önünü açar.
- Geleneksel yatırım çeşitlerine göre %25 veya üzeri getiri sağlayan yatırımlara destek olurlar.
- Genellikle tecrübeli oldukları ya da ilgi duydukları alanlarda yatırım yapmayı ve yatırım yaptıkları girişimlerin yönetiminde aktif rol almayı ya da danışmanlık yapmayı tercih ederler.
- Nitelikli bir melek yatırımcı sağladığı finansal desteğin yanı sıra çevresi, deneyimleri ve zamanı ile de girişimin gelişmesi için katkı sağlar. Hemen her sektöre yatırım yapabilirler ancak yeni nesil teknoloji şirketlerine yapılan yatırımlar daha fazladır.
- Melek yatırımcıları girişim sermayelerinden ayıran en önemli fark, ilk aşamada girişimcilerin olası getiri ve kârlarından ziyade ilk adımlarını atmalarına odaklanmalarıdır. Riskli gibi görünen bu yatırımın kaldıraç etkisi yapmasını, katma değer yaratmasını ve yatırım yaptıkları şirketin yatırım yapar hale gelmesini hedeflerler.
Melek Yatırımcıların Avantajları
- Melek yatırımcılar iş fikrinin hayata geçmesini sağlayacak ve kaldıraç işlevi görecek yatırım desteği sunar.
- Melek yatırımcıların çoğu risk almaya hevesli, aldığı riskin bilincinde olan ve onu yönetme becerisine sahip olan kişilerden oluşur.
- Melek yatırımcılar tarafından desteklenen bir girişimin diğer finansman sağlayıcılar tarafından da desteklenme olasılığı artar.
- Melek yatırımcılar yatırım yaptıkları şirketlerin risklerini paylaşır. Girişimin başarısız olması durumunda yapılan yatırımın geri ödenmesi beklenmez.
- Melek yatırımcı tarafından sağlanan danışmanlık desteği, başlangıçta karşılaşılması mümkün sorunların aşılmasında önemli rol oynar.
Melek Yatırımcıların Dezavantajları
- Melek yatırımcıların risk toleransı bir avantaj olsa da yüksek beklentilere sahip olmaları bir dezavantaj haline gelebilir.
- Genç bir girişimci için bir melek yatırımcı ile çalışmanın yaratabileceği en büyük zorluk, kendi kontrol gücünün bir kısmını ona devredecek olmasıdır.
- Melek yatırımcının sunduğu deneyim ve fikir desteğinin sınırı aşması durumunda doğru adımlar atılması daha güç olabilir.
- Melek yatırımcı risklere ortak olduğu gibi kazanca da ortaktır. Girişimin başarılı olması ve kazanç elde etmesi durumunda elde edilen kârın payına düşenini alacaktır. Bu durumu başlangıç aşamasından itibaren göz ardı etmemek, melek yatırımcının iş fikrinin başarılı olma olasılığına yatırım yaptığının bilincinde olmak gerekir.
Melek Yatırımcı Olmanın Riskleri Nelerdir?
Bir girişimin erken aşamasında yatırım yapmak doğal olarak pek çok riski barındırır. Finansman riski, pazarlama riski, teknik riskler gibi yüksek seviyeli risklerin listesi hayli uzundur. Melek yatırımcılar, fon sağlayabilecekleri projelerde kazanç potansiyelinin yanı sıra bu riskleri en az düzeye indirecek kriterler ararlar ve destek mekanizmaları önerirler.
Finansal Okuryazar Olmak İsteyen Kişiler Nelere Dikkat Etmelidir?
- Girişim fikrinin büyüme potansiyelinin yüksek olması gerekir.
- Sunulan hizmet, çözüm ya da ürünün pazardaki bir boşluğu doldurmaya yönelik olması ya da rakiplerinden olumlu yönde ayrışmasını sağlayacak özelliklere sahip olması, global pazarları hedeflemesi önemlidir.
- İş planı gerçekçi olmalı, iyi hazırlanmalı, yatırımcıya sunacağı değerler net ifade edilmelidir.
- Girişim ekibinin iletişime açık ve konularına hakim kişilerden oluşması melek yatırımcıların dikkate aldığı özelliklerden birisidir.
- Kurucu takımın yetenekleri, ürün-pazar uyumu, finansal analizler, hedefler ve planlar etkin bir sunum ile yatırımcıya anlatılmalıdır.
Nasıl Melek Yatırımcı Olunur?
Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2012 yılında melek yatırımcılığın yasal bir zemine oturmasını sağlamak ve teşvik etmek amacıyla 4059 sayılı Bireysel Katılım Sermayesi (BKS) Kanunu’nu çıkardı. Kanun, 2013 yılında yayınlanan yönetmelikle yürürlüğe girdi ve gerekli koşulları sağlayan melek yatırımcılara lisans verilmeye başlandı.
Yürürlüğe giren kanunla birlikte melek yatırımcılara ve yatırımcı ağlarına verilen teşvikler ve vergi avantajları sayesinde 2013 yılında 155 olan lisanslı melek yatırımcı sayısı 2021 yılında 500’e ulaştı. Bu sayının henüz Avrupa ve Amerika’nın hayli gerisinde olduğunu bilmekte fayda var. Ancak girişimcilik ekosistemindeki gelişmeler önümüzdeki yıllarda melek yatırımcıların sayısının ve erken aşamalardaki girişimlere yapılan yatırımların giderek artacağını gösteriyor.
Lisanslı melek yatırımcı olabilmek için Hazine Müsteşarlığına başvuru yapılması gerekiyor. Lisans “Yüksek Gelire Sahip Yatırımcı” ve “Tecrübeli Yatırımcı” olmak üzere iki farklı kategoride veriliyor. Her iki kategori de farklı değerlendirme kriterlerine sahip.
Yüksek Gelire Sahip Yatırımcı lisansı için son iki yılda yıllık gayrisafi gelirin 200.000 TL ve üzerinde olması ya da sahip olunan varlıklardan oluşan kişisel servetin 1 milyon TL ve üzerinde olması gerekiyor.
Tecrübeli Yatırımcı lisansı maddi gelire değil tecrübeye odaklandığı için daha fazla kriter göz önüne alınıyor:
Başvuru yapan kişinin finansal kurumlarda ya da girişim sermayesi gibi şirketlerde yönetim pozisyonunda en az iki yıl deneyime sahip olması veya son beş yılın en az iki yılında yıllık cirosu minimum 25 milyon TL olan şirketlerde genel müdür yardımcısı, dengi ya da daha üst bir pozisyonda görev alması gerekiyor.
Ülkemizdeki melek yatırımcı ağlarında en az bir yıl süreyle üyeliğinin bulunması, yurt içi kuluçka merkezlerinde ya da teknoloji merkezlerinde en az iki yıl tecrübeye sahip olması, teknoloji veya kuluçka merkezlerinde başlangıç ve büyüme aşamasındaki en az üç şirkete, her birine minimum 20 bin TL sermaye ile yatırım yapmış olması da beklenen diğer nitelikler arasında bulunuyor.
Nasıl Melek Yatırımcı Olunur?
Melek yatırımcılara ulaşmanın en etkili yolu melek yatırım ağlarını kullanmaktır. Ülkemizin önde gelen melek yatırımcılarının kurdukları ya da üyesi oldukları bu ağlar, birden fazla melek yatırımcıya aynı anda ulaşmanın, iş geliştirme aşamasında eğitim, mentorluk gibi destekler almanın da önünü açar. Burada önemli olan, gerekli araştırmaları yaparak girişiminiz için uygun nitelikte bir melek yatırımcı ağına ulaşmaktır. Türkiye’nin farklı bölgelerindeki melek yatırımcı ağlarına
T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığından ulaşabilirsiniz.
Türkiye’nin En Önemli Melek Yatırımcıları
Hasan Aslanoba
Türkiye'nin en güçlü melek yatırımcılarından birisi olan Hasan Aslanoba, Erikli Su’da başladığı ve CEO olarak sürdürdüğü kariyerini 2012 yılında sonlandırdı ve internet tabanlı yenilikçi iş modellerine odaklanma kararı aldı. O tarihten bu yana küresel çapta yeni kurulan şirketlere yatırım yapan Aslanoba’nın melek yatırımcı olarak destek verdiği projeler arasında Bitaksi, İncir, Alwaysfashion, buldumbuldum, Modacruz gibi girişimler bulunuyor.
Fırat İşbecer
İş hayatına mobil teknoloji firması Pozitron’un kurucu ortaklarından birisi olarak başlayan Fırat İşbecer, firmanın 2014 yılında İngiliz Monitise firması tarafından satın alınmasından sonra şirketin MEA Genel Müdürü oldu ve Doğu Avrupa, Ortadoğu ve Afrika operasyonlarını yönetti. 2017 yılında şirketten ayrılarak halen CEO’su olduğu Commencis’i kurdu.
Türkiye’nin ilk melek yatırım ağı olan Galata İş Melekleri’nin üyesi olan Becerer, en aktif melek yatırımcılardan birisi.
Nevzat Aydın
Türkiye’nin en önemli girişimcilerinden ve melek yatırımcılarından birisi olan Nevzat Aydın, 2001 yılında Yemeksepeti.com’u kurdu. Şirket, 2015 yılında dünyanın en büyük online yemek sipariş şirketi Delivery Hero’ya 589 milyon dolara satıldı. Halen şirketin CEO’su olarak görev yapan Aydın, Galata İş Meleklerinin de üyesi ve melek yatırımcı olarak gelecek vadeden girişimlere yatırım yapmaya devam ediyor. Nevzat Aydın’ın destek verdiği girişimler arasında Lidyana, Buldumbuldum, Modacruz, Uplifers, Vispera, Pilates Akademi gibi şirketler bulunuyor.
Sina Afra
Tiko.es’in kurucusu ve CEO’su olan Sina Afra aynı zamanda Girişimcilik Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yapıyor. Öncesinde Türkiye’nin ilk online moda sitesi Markafoni’yi kuran Afra, 2007 yılından beri melek yatırımcı olarak genç girişimlere yatırım yapıyor. Sina Afra’nın Türkiye başta olmak üzere, Almanya, ABD, Hollanda, İngiltere, Güney Afrika ve İsviçre’de yaklaşık 36 tane yatırımı bulunuyor.
Emre Kurttepeli
Mynet’in kurucusu ve CEO’su olan Emre Kurttepeli, aynı zamanda 25’ten fazla internet ve teknoloji şirketinin de kurucusu ve yatırımcısı. Halihazırda Galata İş Melekleri ve Endavor Türkiye’nin başkanlığını da yürüten Emre Kurttepeli’nin yatırım yaptığı girişimler arasında Evidea.com, Sporcum.com, Mobilecraft ve Hazinem.com da bulunuyor.
Arda Kutsal
Avrupa, Ortadoğu ve Afrika bölgesindeki teknoloji girişimlerini kapsayan en etkili çevrimiçi medya yayını olan Webrazzi’nin kurucusu ve CEO’su olan Arda Kutsal, aktif bir melek yatırımcı olarak aralarında iki unicorn’unda bulunduğu başarılı girişimlerden oluşan bir portföye sahip.
Melih Ödemiş
Yemeksepeti.com’un kurucularından olan ve halen Kurucu Ortak ve Teknoloji Direktörü olarak görevine devam eden Melih Ödemiş, Türkiye’de girişimciliği desteklemek için melek yatırımcı kimliğiyle Galata İş Melekleri ile çalışıyor. Ayrıca Etohum ve Gıda Bankacıları Derneği başta olmak üzere farklı organizasyon ve kurumlarda yer alıyor.
Burak Büyükdemir
Bankacılık sektöründe başladığı kariyerini teknoloji şirketlerinde sürdüren Burak Büyükdemir, Startup Turkey, Startup İstanbul ve Türkiye’nin önde gelen tohum yatırımcı kuruluşlarından olan Etohum’un kurucusudur. Girişimcilik alanının ülkemizde gelişmesine verdiği katkılarla tanınan Büyükdemir'in yatırımları arasında Evidea.com ve PembePanjur.com’da yer alıyor.
